GALIPOLJSKI SRBI
(Galipoljci, Bajramičlije) su Srbi koji su za vreme Osmanskog carstva preseljeni na Galipoljsko poluostrvo koje se nalazi na severozapadu današnje Turske.
Oni su tu preseljeni iz današnje središnje Srbije, najverovatnije iz predela oko Jagodine koji se u njihovim pričama pominje kao stara postojbina. Vekovima su se održali u Trakiji, iako nisu imali dodira sa svojom postojbinom i sunarodnicima Srbima. Živeli su u stranom okruženju u dva međusobno (nekoliko sati!) udaljena naselja: Bajramič (tur. Bayramiç) kod Galipolja, pod Suvom planinom (tur. Kuru dağ) i Karadža Halil (tur. Karacahalil) kod Malkare. Srbi iz Karadže su se vremenom neminovno "pogrčili". Razlog je bio u tome što su se Srbi morali u crkvenom pogledu odlučiti za koga su: Bugare ili Grke. Prišli su grčkoj jerarhiji, od koje im je došla grčka škola. Sa grčkim jezikom u crkvi i školi došlo je do odrođavanja.
Pred balkanske ratove u Bajramiču je živelo još 118 srpskih porodica, koje su mirno živele baveći se najviše stočarstvom. Kada je nastupilo nesigurno vreme, smenjivala se bugarska i turska vlast, oni su silom prilika 1914. godine krenuli iz Bajramiča u Srbiju.
Najzaslužniji za buđenje srpske nacionalne svesti u Bajramiču, bio je "Bosanac" Adem-efendija, žandarmerijski poručnik, rodom iz Novog Pazara. On je dobio službu u tom kraju 1913. godine, a kako je njegova žena govorila samo srpskim jezikom, nastanili su se u Bajramiču. Srbin-musliman ih je nagovarao da se kao Srbi, odsele u svoju državu Srbiju, koja je tada bila prosperitetna zemlja. Meštani su to rado prihvatili, i ubrzo poslali delegaciju u Carigrad, koja je trebalo da pomoću srpskog i ruskog konzula uredi njihovo preseljenje i dobije pasoše za sve iseljenike. Delegaciju sela činili su starci, muktar (seoski knez) Tasa Lambov, Andreja Đurić Karađozov i Pandil Vuksičić. Sve je bilo urađeno, i siroti Srbi su krenuli na put na Đurđevdan 1914. godine. Uputili su se u Galipolje, a odatle ruskim brodom do Soluna, gde ih je dočekao srpski konzul i sproveo do Skoplja. Po drugom izvoru, bili su zadržani u Bugarskoj i 1915. prebačeni u logor na Crnom moru. Na kraju rata su se vratili u Bajramič a za Kraljevinu SHS krenuli krajem 1922, ali su bili zadržavani od grčkih vlasti.
Početkom 20. veka su se naselili na prostoru današnje Severne Makedonije oko Pehčeva. U maju 1914. naseljeno je 105 porodica (376 ljudi) iz jedne srpske oaze na Galipolju (sela Bajramić i Kara Đal). Njima je data zemlja u ataru sela Bunardžik u Skopskom srezu, a čak im je pružena i novčana pomoć, budući da su bili bez ikakve imovine jer su postradali u ratu.
Deo varoši u Pehčevu gde danas žive Galipoljski Srbi, stanovnici Pehčeva nazivaju Kaj Grcite, što ukazuje na prostor odakle su se Galipoljci doselili. Na popisu 2002. godine 12 stanovnika se izjasnilo da su Srbi. Iako makedonizovani, prihvataju jezik nove sredine, dok stari Galipoljski dijalekt znaju još samo oni najstariji, pa ipak pamte svoje poreklo ali nemaju nijednu instituciju koja bi ih okupljala i omogućila da očuvaju nacionalni identitet. Kao svoju veliku svetinju čuvaju i danas ikonu Svete prepodobne mučenice Paraskeve, koju su iz Bajramiča poneli, a danas je smeštena u maloj kapeli koja je podignuta u dvorištu kuće 82-godišnjeg Atanasa Tanča Galazova. Tu dolaze i pale sveće za svoje žive i mrtve i mole se pred ikonom koju smatraju za svoju zaštitnicu i veruju u njenu čudotvornu moć. Kažu da ne trpi staklo i da se ono razbijalo pri svakom pokušaju da se ikona zastakli. Spisak starih prezimena Galipoljskih Srba, kao i ona izmenjena pod protektoratom komunista, a kao izvor podataka poslužio je telefonski imenik Pehčeva i razgovori sa potomcima Galipoljaca. Neka od prezimena su: Babaliković-Babalakov, Galazovci-Galazov Galazovski, Dimitrijević-Dimitrovski, Janićijević-Janakiev, Jovanović-Jovanovski, Marković-Markovski,Lazarević-Lazarov, Kanalijovci-Kanalijov, Karakašovci-Karakašov i Karatukovski, Karakostić-Karakostov ,Karađozović-Karadžolov, Kolikovci-Kolikov, Kostović-Kostovski, Mitrović-Mitrovski, Mihajlović-Mihajlov, Nikolić-Nikolovski, Pavlović-Pavlov, Pandević-Pandov, Parasković-Paraskov, Pujić-Pujovski, Pulkovci-Pulkovski, Stavrović-Stavrov, Stefanović-Stefanovski, Todorije-Todorovski.
Značajni podaci zabeleženi su i na groblju u Pehčevu-gde se vidi izmena prezimena sa ić na ov/ev/ski/ik, ali se vide i prezimena preminulih Galipoljaca koja se na ić završavaju.

   I Z L A Z   

@ Lazar

---